Een bedeesde systeembeheerder hield de internationale politiek en veiligheidsdienst NSA flink bezig, en kostte indirect bijna een Nederlandse minister de kop. Klokkenluider Edward Snowden bezorgde met zijn spionage-onthullingen de wereldleiders slapeloze nachten. En onze eigen Ronald. Eind 2013 onderzochten we 36.000 tweets, in een social data-analyse die ik samen met onderzoeksbureau Multiscope maakte. Voor antwoord op vragen als: waarmee associëren wij de NSA en wie zijn de meestbesproken personen in dit afluisterschandaal?
NSA Luistervinken
Ex-CIA medewerker Snowden lekte vorige zomer informatie over grootschalige en jarenlange spionage-activiteiten van de Amerikaanse veiligheidsdienst NSA aan The Washington Post en The Guardian. Later volgden andere vooraanstaande media met nieuwe feiten. Het afluisterschandaal trok als een olievlek over de internationale politiek. Met een boze Braziliaanse presidente en Duitse bondskanselier, die ook lange tijd door de Amerikanen werden afgeluisterd. In oktober kwam Nederland in beeld. Der Spiegel onthulde dat in een maand tijd 1,8 miljoen telefoongesprekken te hebben opgeslagen, zogeheten metadata. Voor ons hét moment een social data-onderzoek uit te voeren.
We onderzochten tussen 15 oktober en 18 november 2013 ruim 36.000 -Nederlandstalige- tweets waarin de NSA op enigerlei wijze genoemd werd. We focussen ons in deze politiek getinte data-analyse op meestgenoemde personen en woorden in de conversaties op Twitter.
De 2e piek (3317 tweets op 31 oktober) volgt na Plasterks tv-optreden bij Nieuwsuur. We zien het aantal berichten tijdens en na die uitzending a; flink oplopen en nog een dag aanhouden. Het piekje op 6 november houdt verband met de roep om een vooronderzoek door oppositiepartijen en door een gezamenlijke actie van organisaties onder de naam ‘Burgers tegen Plasterk’. Zij dagen de Nederlandse Staat voor de rechter wegens het gebruik van illegaal verkregen gegevens van burgers door de NSA.
Het briefje van Plasterk
Bij Twan Huys aan tafel tovert Plasterk opeens een briefje uit zijn borstzak. “Ik heb vanavond nog een bericht van de NSA gekregen, het is een unclassified bericht, dus ik mag het delen” zegt Plasterk. En na een vervolgvraag van interviewer Huys: “Ik heb in een brief aan de Kamer gezegd dat het niet acceptabel is dat onze bondgenoten zich niet aan de Nederlandse wet zouden houden”. Het briefje van Plasterk zorgt voor veel opwinding op Twitter, en maanden later nogmaals in de Tweede Kamer. Had Plasterk de Kamer nou wel of niet verkeerd geïnformeerd? Een motie van wantrouwen tegen hem haalt het niet, Plasterk mag aanblijven.
De NSA blijkt trouwens een heus mannentopic. Maar liefst 87 % van alle Nederlandse tweets over NSA komen van mannen, slechts 13 % is afkomstig van vrouwen. Uit eerder onderzoek weten we dat Nederlandse mannen meer over tv-kijken twitteren dan vrouwen, maar zouden mannen spionage ook spannender vinden dan vrouwen? Of is de NSA een te politiek-technisch onderwerp voor vrouwen?
Obama en Merkel
Als we kijken naar de meestbesproken personen in ons onderzoek zien we dat Plasterk grotere leiders als Obama en Merkel achter zich laat. Voor de goede orde: we hebben voor deze lijst alleen de personen onderzocht die voorkwamen in combinatie met de zoekterm ‘Snowden’.
Plasterk is dus hot bij de miljoenen twitteraars, aangejaagd door zijn publieke optredens in programma’s als Nieuwsuur en Pauw & Witteman. Rutte en Eurocommissaris Kroes staan op vier en vijf. Opvallende namen in de top 10 zijn verder de afgeluisterde paus en Glenn Greenwald, de Amerikaanse journalist die al vele documenten van Snowden onthulde. ‘Alexander’ op nr. 6 verwijst naar NSA-directeur Keith Alexander.
Snowden behulpzaam
Om een beter beeld te krijgen van de inhoud van onze data zoomen we in op meestgenoemde associaties rond NSA en Snowden. Daarin zien we een duidelijk verschil: Snowden wordt geassocieerd met veel persoonlijk geladen begrippen. Met zijn naam, maar ook met ‘asiel’ en met woorden met een positieve connotatie als ‘behulpzaam’, ‘helpen’ en ‘bereid’. Nederlandse twitteraars lijken de klokkenluider weinig kwalijk te nemen in deze precaire kwestie. Snowden blijft als persoon buiten schot in de duizenden tweets die we gemonitord hebben.
Sympathie voor klokkenluider
Uit onze data kunnen we vaststellen dat we meer sympathie hebben voor een klokkenluider die grote persoonlijke risico’s nam, in Rusland asiel vond én genomineerd werd voor de Nobelprijs voor de Vrede dan voor een machtige onzichtbare dienst die ons online gedrag nauwlettend in de gaten houdt. Net als bedrijven als Google en Facebook overigens 🙂
Ook blijkt dat Nederlanders pas hun vingers laten gelden als we zelf in beeld komen bij een internationaal schandaal, met de verantwoordelijke minister als kop van Jut waar we met z’n allen op kunnen afgeven. Aan de digitale zijlijn, welteverstaan. En in de Tweede Kamer, zoals de afgelopen tijd duidelijk werd. Zou Snowden weten wie de politiek onder vuur genomen minister is? Even googelen zou ik zeggen. Of zou ‘America’s most wanted man’ dát op zijn Russische schuiladres niet meer durven?